İrritabl Barsak Sendromu (IBS)
Sürekli Gazınız mı var? Her yemek sonrası şişkinlik şikâyetleriniz mi oluyor?
İrritabl Barsak Sendromu (IBS), barsakların işlevini ve hareketlerini etkileyen yaygın bir sindirim sistemi bozukluğudur. Gündelik hayatı olumsuz etkileyen, karın ağrısı, gaz, kabızlık ve ishal gibi belirtileri olabilir. Nedeni tam olarak bilinemiyor ve maalesef tanı koymak için elimizde altın standart bir yöntem yok. IBS’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, bağırsakların hassasiyeti, sinir sistemi, bağırsak mikrobiyomu, stres ve beslenme gibi birçok faktörün rol oynadığı düşünülmektedir.
Peki, tedavisinde neler yapılabilir?
İrritable barsak sendromunun nedeni tam olarak bilinemediği için tedavide altta yatan tüm sebebler masaya yatırılmalı ve bütüncül bir yaklaşım sergilenmelidir. Bağırsaklarımızın görevinin emilim ve faz III detoks olduğunu düşünecek olursak, ilk masaya yatırılması gereken husus elbette beslenme olmalıdır. IBS tedavisinde beslenme düzeni değişiklikleri önemli bir yer tutmaktadır. Birçok vakada sadece beslenme alışkanlığını değiştirmek bile tek başına tedavi için yeterli gelebilmektedir. FODMAP diyeti, düşük karbonhidratlı diyet, glutensiz diyet gibi diyetler IBS semptomlarını azaltmada faydalı olabilir.
Kliniğimizde kullandığımız ‘’eliminasyon diyeti’’; IBS diyet tedavileri arasında en sık başvurulan ve çok güzel sonuçlar elde edebildiğimiz yöntemlerden biridir. Bu diyette, semptomlara neden olabilecek gıdalar bir süreliğine diyetten çıkarılır. Daha sonra, bu gıdalar tek tek yeniden beslenme düzenine eklenerek probleme yol açan gıdalar tespit edilir ve tespit edilen gıdalar uzun süreli olarak diyetten çıkartılır. Son yıllarda kısa zincirli yağ asitlerinin, IBS üzerinde olumlu etkileri olduğunu göstermiştir. Özellikle butirik asit gibi kısa zincirli yağ asitleri bağırsak sağlığını destekleyerek semptomları azaltabilir. Bu nedenle probiyotikler ve prebiyotik liflerle zenginleştirilmiş gıdalar IBS diyetinde yer almalıdır.
İrritabl Barsak Sendromu (IBS) diyeti kişiye özel olarak planlanmalıdır ancak genel olarak dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şunlardır:
– Lifli gıdalar ve prebiyotikler: IBS’de lif tüketimi önemlidir çünkü gıdalarda bulunan lifler bağırsak hareketlerini düzenler. Ancak yüksek lifli gıdalara geçiş yavaş yapılmalıdır. Kuru baklagiller, sebze ve meyveler lif kaynağıdır. Sarımsak, soğan, pırasa gibi prebiyotik kaynakları bağırsaklar için yararlı bakterilerin gelişmesini teşvik eder. Meyve ve sebze sularından ziyade beslenmede meyvenin ve sebzenin kendisi tercih edilmelidir.
– Probiyotikler: Yoğurt, kefir, turşu, kimchi gibi fermente gıdalar bağırsak florasını dengelemeye yardımcı olur. Günde en az 1-2 porsiyon tüketilmelidir.
– Yağ: Çok yağlı yiyecekler barsakta hazımsızlığa yol açabilir. Bitkisel yağlar ve az miktarda tereyağ tercih edilmeli, kızartmalardan uzak durulmalıdır. Beslenemeye mutlaka zeytinyağı gibi sağlıklı yağlar eklenmelidir.
– Gaza sebep olan gıdalar: Kurubaklagiller, lahana, karnabahar, soğan gibi gıdalar kişiye göre sınırlandırılabilir.
– Baharatlar: Bazı baharatlar (karabiber, zencefil vb.) barsak kasılmalarını tetikleyebilir. Tüketimine dikkat edilmelidir.
– Kafein: Kafeinli içecekler ishali tetikleyebilir, gaz ve kramplara yol açabilir. Azaltılmalı ya da kesilmelidir.
Ayrıca bazı bitkisel takviyeler de IBS tedavisinde yardımcı olabilir. Özellikle aşağıdaki bitkilerin IBS semptomlarını hafifletmeye yardımcı olduğu gösterilmiştir:
– Papatya çayı: Sindirim sistemini rahatlatıcı ve gaz giderici özelliği vardır.
– Nane: Barsak spazmlarını azaltmaya yardımcı olur, ağrıyı hafifletir.
– Mentha spicata (Yabanmersini): Antispazmodik özelliği sayesinde kramp ve gaz şikayetlerini azaltır.
– Zencefil: Bulantıyı giderir, sindirim sistemini destekler.
– Kekik: Kabızlığa iyi gelir, gaz sancılarını hafifletir.
– Adacayı: Kabızlığa fayda sağlar, bağırsak hareketlerini düzenler.
– Kurkumin: Doğal bir anti-enflamatuar olarak bağırsak iltihabını azaltmaya yardımcı olur.
– Keten tohumu: Lif içeriği sayesinde bağırsak hareketlerini düzenler. Ancak bol su tüketimi unutulmamalıdır.
– Rezene: Gaz sancılarını gidermede etkilidir.
Bu bitkiler genellikle çay, kapsül ya da uçucu yağ formunda kullanılır. Ancak bitkisel tedavilerin de doktor kontrolünde ve dozuna dikkat edilerek kullanılması gerekir.
Beslenme tedavisi ile birlikte stres yönetimi, egzersiz, yeterli uyku, sigara ve alkol tüketiminden kaçınma da IBS’de önemlidir. Stres azaltma teknikleri hayat düzenine dahil edilmeli ve düzenli egzersiz yapılmalıdır. İBS için stresi kontrol altında tutabilecek bazı yöntemler şunlardır:
– Nefes egzersizleri: Karın nefesi gibi diyafram nefesleri vücudu rahatlatır ve stresi azaltır. Günde birkaç kez uygulanabilir.
– Meditasyon: Her gün düzenli meditasyon yapmak kortizol hormonunu dengeler ve dinginlik sağlar.
– Yoga: Fiziksel ve zihinsel olarak rahatlatan yoga hareketleri stresle başa çıkmada yardımcıdır.
– Gevşeme teknikleri: Kas gevşetici hareketler stresin vücut üzerindeki negatif etkilerini azaltır.
– Biofeedback: Kas gerginliği, solunum ve kalp atış hızı gibi biyolojik fonksiyonları düzenlemede yarımcı olur.
– Masaj: Bu tedavi kas gerginliğini azaltır ve rahatlama sağlar.
– Düzenli egzersiz: Haftada 3-5 kez yapılan egzersiz stres hormonlarını dengeler, kişiyi rahatlatır.
– Uyku: Yeterli ve kaliteli uyku stres yönetimini kolaylaştırır ve çok önemlidir.
– Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi gibi yöntemler kişiye stresle başa çıkma yollarını öğretebilir.
Stres yönetimi IBS tedavisinde hayati öneme sahiptir. Hastalar bireysel ihtiyaçlarına en uygun stres azaltma yöntemlerini uygulamalıdır.
IBS tedavisi kişiye özel planlanmalıdır. Diyetisyen eşliğinde, hastanın metabolik durumu ve yaşam tarzı göz önünde bulundurularak kişiselleştirilmiş bir beslenme planı oluşturulmalıdır. Eliminasyon diyeti, probiyotik zengini besinler, bitkisel destekler ve yaşam tarzı değişiklikleri bu planın en önemli parçasıdır. Bireysel ihtiyaçlara göre şekillendirilen geniş kapsamlı bir yaklaşım, IBS semptomlarının kontrolünde ve tedavisinde ve yaşam kalitesinin artırılmasında etkili olacaktır.