Diyabette Kullanılan İyileştirici Gıdalar
Diyabet Nedir?
Diyabet, pankreasın insülin üretemediği veya pankreastan üretilen insülinin vücutta olması gerektiği gibi kullanılamadığında ortaya çıkan kronik bir hastalıktır. Pankreas bezinden üretilen insülin, tüketilen besinler yoluyla glikozun enerji üretmek için kan plazmasından vücut hücrelerine girmesini sağlayan, anahtar görevi gören bir hormondur.
Diyabetin dört tipi bulunmaktadır. Tip 1 diyabet, otoimmün bir reaksiyon sonucu vücutta bulunan pankreas bezine bağışıklık sisteminin saldırması sonucu beta hücrelerinin insülin üretememesi veya çok az üretmesi sonucu ortaya çıkar. İnsülinin az bulunması ya da hiç bulunmaması hücre içine glikoz girememesine sebep olur ve sonuç olarak hiperglisemi görülür. Ömür boyu devam eden, kronik bir hastalıktır.
Tip 2 diyabet, tüm diyabet türlerinin %90’ını oluşturmaktadır. Genel olarak insülin yetersizliği ve insülin direnci söz konusudur. Genetik yatkınlık ön plandadır ve bu kişiler genel olarak kilolu veya obez bireylerdir. İlk olarak gebelik sırasında ortaya çıkan ve doğumdan sonra kan şekeri seviyesinin normale dönmesiyle düzelen diyabet tipi ise gestasyonel diyabettir. Tip 4 diyabet ise β hücre fonksiyonlarının genetik defekti, insülin fonksiyonlarında genetik defekt, pankreasın ekzokrin hastalıkları, enfeksiyonlar, ilaç ve kimyasal maddeler ve immün sebepler nedeniyle oluşan spesifik diyabet tipidir.
Amerikan Diyabet Birliği (ADA) ve Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) diyabet için kabul ettiği tanı kriterleri;
- Açlık kan şekeri ≥126 mg/dl (7,0 mmol/L) (En az 8 saatlik açlık sonrası)
- Oral glikoz tolerans testi sırasında; 2 saat plazma glikozu ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/L) (WHO önerisi; 75 gr glikoz ile yapılmasıdır)
- Diyabet semptomları ve rastgele plazma glikozu ≥ 200 mg/dl
- HbA1C ≥ %6.5
Diyabetli bireylerde temel problem kan glikoz seviyelerinin olması gereken seviyeler arasında tutulamamasıdır. Kontrol altına alınamayan bu durum karşısında hipoglisemi, ketoasidoz ve laktik asidoz gibi akut ve retinopati, nefropati, periferik ve otonom nöropati gibi kronik bazı komplikasyonlar meydana gelmektedir.
Tarçın, ginkgo biloba, aloe vera, çemen otu, propolis, çörek otu, resveratrol içeren gıdalar, D vitamini, probiyotik ve prebiyotik gıdalar, stevia, omega-3 ve zeytin yaprağı tip 2 diyabet üzerine etkisi olduğu bilinen fonksiyonel gıdalardandır.
Diyabette Kullanılan İyileştirici Gıdalar
Diyabette Kullanılan İyileştirici Gıdalar arasında ginkgo biloba, uzun yıllardır tıbbi amaçlar için kullanılmaktadır. Birçok biyolojik aktif bileşenleri vardır ancak en baskın aktif bileşenleri arasında flavanoidler ve terpen laktonları bulunur. Ginkgo bilobanın araştırmalar sonucunda oksidatif stresi azaltarak açlık kan şekerinde ve HbA1C düzeyinde azalma sağladığı ve yine oksidatif stresi azaltarak nefropatiye karşı koruduğu, lipoliz üzerinde bir uyarıcı etki ile vücut kitle indeksinde ve bel çevresinde azalma sağladığı gösterilmiştir. diyabette kullanılan iyileştirici gıdalar diyabette kullanılan iyileştirici gıdalar
Aleo vera yapısındaki polisakkaritler, antrakinonlar ve aloesin türevleri ile flavonoidler, C vitamini ve E vitamini sayesinde antiinflamatuar, antioksidan, antimikrobiyal ve immün sistemi geliştirici özelliklere sahiptir. Bu özellikleri sayesinde glikoprotein metabolizmasını iyileştirerek ve karaciğerdeki lipitlerin toksik etkilerini azaltarak insülin direncini iyileştirmeye katkı sağlamaktadır. diyabette kullanılan iyileştirici gıdalar diyabette kullanılan iyileştirici gıdalar
Tarçının literatürlerde genel olarak antimikrobiyal, antialerjik, antioksidan, antidiyabetik, antifungal etkilerinden söz edilmektedir. Tarçının polifenollerinin glikojen sentezini arttırarak glikojen depolanmasını arttırdığı, içeriğinde bulunan prosiyanidin tip A polimerleri sayesinde insüline olan duyarlılığı arttırdığı, sinnamaldehit bileşiği sayesinde karaciğerdeki glikojen ve insülin düzeylerini arttırıp kan glikoz ve kolesterol düzeylerini azalttığı yapılan çalışmalarda ifade edilmiştir.
Ayrıca tarçının suda çözünen bileşenlerinin insülinin sinyal yollarının etkin olmasına katkı sağladığı, sağlıklı bireylerde oral olarak tarçın tüketiminin mide boşalma süresini uzattığı ve yemek sonrasında metabolizmanın glikoza verdiği yanıtın daha düşük düzeylerde gerçekleştiği bildirilmiştir.
Resveratrol çoğunlukla kırmızı üzüm, yer fıstığı ve çilekte bulunan bir tür doğal polifenoldür. Yapılan bazı çalışmalarda AKŞ, insülin, insülin serum düzeylerde önemli bir azalmaya sebep olduğu; hepatik ve periferik olarak insülin duyarlılığını arttırarak insülin direnci üzerinde etkili olduğu; fibrat benzeri etki göstererek serum lipitler üzerinde olumlu sonuçlarının olduğu bildirilmiştir.
Diyabet bağırsak mikrobiyotasının yapısına zarar vererek inflamasyon artışına sebep olabilirken bağırsak mikrobiyotasının bozulması sonucu bağırsak geçirgenliği artarak diyabet oluşumu da meydana gelebilmektedir. Bağırsaklarda yer alan sağlığa yararlı bakteriler yani probiyotikler, mikrobiyotayı olumlu yönde değiştirerek inflamasyonu azaltmaktadır ve bu şekilde diyabetin ilerlemesini veya oluşumunu engellemede yardımcı olmaktadır. Probiyotiklerin çoğalmasını destekleyen sindirilmeyen gıda bileşenleri olan prebiyotikler de hem kısa zincirli yağ asitleri ile hemde sindirimi ve emilimi yavaşlatarak kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olarak diyabet üzerinde etki göstermektedir.
D vitamini, hormon benzeri fonksiyonlara sahip, yağda çözünen steroid yapıda bir vitamin grubudur. Böbrekten kalsiyum kaybını azaltması, birçok geni kontrol etmesi, renin sentezini azaltması, insülin yapımını arttırması, fosfor emilimini arttırması gibi birçok doğrudan ve dolaylı etkisi sebebiyle metabolizma için önem taşır. Çok büyük bir kısmı güneş ışınlarıyla sentezlense de morina balığı, yumurta sarısı, karaciğer, süt gibi besin kaynakları da bulunmaktadır.
Çemen otu acı tadı sebebiyle sindirim sistemini uyarması, yapısında bulunan saponinler sayesinde serum kolesterol, trigliserit ve LDL kolesterol seviyelerini düşürmesi, koroner kalp hastalığı, diyabet, inflamatuar hastalıklar gibi oksidatif strese bağlı hastalıklarda içerdiği antioksidan yapılarıyla iyileştirici etki sağlaması gibi birçok nedene bağlı olarak insan sağlığı için yararlı bulunmuştur.
Propolis, işçi arılar tarafından çeşitli bitkilerin yaprak, tomurcuk, filiz, kabuk kısımlarından toplanan yapışkan, reçinemsi, kokulu, suda az çözünen karışım bir arı ürünüdür. En aktif bileşenleri flavanoidler ile fenolik asitlerdir. Propolisin antioksidan ve anti inflamatuar özellikleriyle insülin duyarlılığını arttırıcı ve insülin direncini azaltıcı etkiye sahip olduğu bilinmektedir.
Yaprakları kurutularak elde edilen stevia bitkisinin bileşiminde flavanoidler, alkoloidler, klorofil ve ksantofil, oligosakkaritler, serbest halde bulunan şeker, aminoasitler, lipitler, bazı esansiyel yağlar ve demir, çinko gibi bazı eser elementler bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda stevia bitkisinin insülin sekresyonunu ve duyarlılığını arttırdığı, lipit profilini geliştirdiği ve glikoz metabolizmasında anlamlı iyileşmeler sağladığı gösterilmiştir.
Çörek otu özellikle yapısında bulunan timokinon sayesinde diyabette kullanılan iyileştirici gıdalar arasında gösterilmektedir. Antiinflamatuar, antinosiseptif, antibakteriyel, hipotansif, hipolipidemik, sitotoksik, antidiyabetik ve hepatoprotektif etkilere sahiptir. Bu özellikleriyle açlık kan şekerini, iki saatlik postprandiyal kan şekerini ve HbA1C’yi azaltıcı etkiler göstermektedir.
Zeytin yaprağı yapısındaki oleuropein antioksidan ve antiinflamatuar etkilere sahiptir ve diyabette kullanılan iyileştirici gıdalardan birisidir. Antioksidan etkisiyle oksidatif stresi azaltmaktadır ve inflamasyona neden olan ileri glikasyon son ürünlerinin oluşumunu engelleyerek insülin hassasiyetini arttırmaktadır.
Omega-3 yağ asidi hücresel stresi modüle ederek reaktif oksijen türleri (ROS) üretimini ve proinflamatuar sitokin salınımını azaltarak insülin direnci gelişimini önlemektedir ve diyabette kullanılan iyileştirici gıdalar için örnek gösterilebilir.