GAPS Diyeti: Bağırsak Sağlığı İçin Etkili Bir Beslenme Programı

Vücuda alınan besinler sindirim sistemi üzerinde etkili olduğu gibi beyin gelişimi ve sağlığı üzerinde de etkilidir. GAPS diyeti ise kilo vermeye yönelik olmayıp bağırsak ve beyin sağlığını korumak amacıyla geliştirilmiştir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, disleksi, otizm gibi beyin temelli sorunların tedavisinde bağırsakların etkisini ortaya koyan bu diyet kısıtlayıcı özelliklere sahiptir.

Beyni merkeze alan bu diyetin ne olduğunu ve nasıl ortaya çıktığını öğrenelim.

GAPS Diyeti Nedir? Nasıl Ortaya Çıktı?

Sindirim sistemi ve beyin arasındaki bağlantılardan yola çıkarak oluşturulan GAPS, Bağırsak ve Psikoloji Sendromu anlamına gelir. GAPS diyeti ise vücudumuza aldığımız besinler yoluyla pek çok kimyasalın ve zararlı bakterinin kanımızda dolaşmasını engellemek adına uygulanır. Bu yüzden bu diyette rafine karbonhidratlar, tahıllar, pastörize besinler ve nişastalı sebze tüketimi yoktur.

GAPS perhizi Natasha Campbell-McBride tarafından beslenme, beyin ve bağırsak üçlüsünün işleyişini düzenlemek adına hazırlanmıştır. Campbell-McBride öğrenme güçlüğü tanısı koyulan oğlunu tedavi etmek için çeşitli cevaplar aramaya başlar. Böylece beyin ve beslenme arasında sıkı bir ilişki olduğunu ve bu ikilinin bağırsaklar tarafından desteklendiğini gören Campbell-McBride, 2004 yılında özel bir diyet oluşturur. GAPS diyeti olarak ün kazanan bu diyete göre bağırsakların işleyişine uygun besinler tüketilmesi halinde çoğu nörolojik rahatsızlık ve otoimmun sorun çözüme kavuşur.

Hastalıkların tedavisinde sıkça kullanılan GAPS perhizi için belirli besinleri tüketmek ve sağlığa zararı olan besinlerden kaçınmak gerekir.

GAPS Diyetinde Hangi Yiyecekler Önerilir, Hangilerinden Kaçınmak Gerekir?

Bağırsakların beyin işleyişindeki önemine vurgu yapan GAPS perhizi aslında bağırsakların çalışmasını düzenlemek adına oluşturulmuştur. Bu diyete göre bağırsak yapısına zarar veren bütün gıdaların beslenme listesinden çıkarılması gerekir. Çünkü tahıllar, şekerli gıdalar ve nişastalı pek çok besin bağırsaklar tarafından zararlı kabul edilir ve bağırsak içerisinde bulunan faydalı bakterilerin sayısını azaltır. Dolayısıyla GAPS çalışmasında ise zararlı bakterilere neden olan bütün yiyeceklerden kaçınmak ve bağırsağı faydalı bakteriler ile doldurmak esastır.

GAPS beslenme düzenine göre tüketilmesi tavsiye edilen besinler;

• Tavuk
• Sığır eti
• Koyun eti
• Taze balık
• Deniz ürünleri
• Kabuklu yemişler
• Organik sebzeler
• Organik meyveler
• Probiyotik besinler
• Tohumlar
• Esansiyel yağ asitleri
• Vitamin ve mineral takviyeleri

Tüketilmemesi gereken besinler;

• Tüm tahıllar
• Pastörize süt ve süt ürünleri
• Nişastalı sebzeler
• Rafine şekerli gıdalar
• İşlenmiş karbonhidratlar

Bu besinleri tüketmek kişinin bağırsağını, dolayısıyla beyni için sağlıklı olan bir beslenme listesini ortaya çıkarır.

GAPS Diyeti Bağırsak Sağlığı Üzerinde Nasıl Etki Gösterir?

Bağırsaklar sindirim sisteminin önemli bir parçası olduğu gibi işleyişi itibariyle beyinle bağlantılı yapılardan biridir. Bağırsakların içerisinde faydalı bakterilerin bulunması metabolizmanın sağlıklı bir şekilde işlemesini sağladığı gibi beyin fonksiyonlarının da başarılı bir şekilde yürütülmesine yardımcı olur. Ancak dışarıdan alınan bazı besinler yararlı işlevlerde bulunan mikroorganizma olarak bilinen bağırsak florasının bozulmasına ve diğer yapılarla olan bağlantılarında sorunlar oluşmasına neden olur.

GAPS beslenme düzeni ise bağırsaklarda meydana gelen bozulmaları ortadan kaldırarak sağlıklı bir vücut döngüsü oluşturmayı amaçlar. Rafine besinler, işlenmiş karbonhidratlı gıdalar, pastörize edilerek satılan süt ve süt ürünleri ve tahıllar bağırsak duvarında geçirgen bir doku oluşmasına neden olur. Geçirgenliği artan bağırsak ise zararlı atıkların dışarı atılmasını sağlamak yerine bu atıkları vücuda bırakır. GAPS diyeti ise bağırsaklardaki atıkların emilimini doğru bir şekilde yaparak tamamen atılmasını sağlayacak faydalı bakteriler oluşturur. Bu sayede GAPS perhizi bağırsaklardaki bütün sorunların ortadan kaldırılmasını sağlayarak beyin fonksiyonlarından diğer organların işleyişine kadar etki eder.

GAPS Diyetinin Diğer Sağlık Sorunlarına Etkisi Var mıdır?

GAPS diyeti ve etkileri ile ilgili henüz kanıtlanmış bir araştırma bulunmamaktadır. Ancak bu diyetin sağlık sorunlarına iyi geldiği düşüncesi yaygındır. GAPS düşüncesine göre vücuttaki pek çok hastalık bağırsaklarda yaşanan sorunlardan kaynaklanır. Bu yüzden bağırsakların yapısı ve işleyişi düzene girerse nörolojik rahatsızlıklar, sindirim problemleri ve otoimmun sorunlar ortadan kalkabilir.

GAPS teorisine göre kişilere uygun diyet programı uygulandığında;

• Çölyak
• Romatoid Artrit
• Crohn hastalığı
• Gıda alerjileri
• Tiroid bozuklukları
• Hassas bağırsak sendromu
• DEHB
• Otizm
• Şizofreni
• Özgül öğrenme bozukluğu
• Yeme bozuklukları
• Çocuklukta alt ıslatma
• Depresyon
• Gut
• Tourette sendromu
• Bipolar bozukluk gibi sağlık sorunları iyileştirilebilir.

GAPS Diyeti Nasıl Uygulanır ve Beslenme Alışkanlıklarımızda Nasıl Yer Verebiliriz?

Bağırsakların iyileştirilmesini temel alan GAPS diyeti üç aşamada uygulanır. Birincisi GAPS’a giriş diyetidir. Eleme yapmayı temel alan ilk basamaktan sonra sırada ‘Tam GAPS’ adı verilen ikinci aşama vardır.

Son olarak yeniden GAPS olarak diyetten çıkış aşaması gerçekleştirilir.

1. Aşama: GAPS’a Giriş

Bağırsak iyileştirme aşaması olarak kabul edilen bu uygulamada çoğu besin elenir. Diyetin en zor kısmı bu aşamadır.  GAPS’a girişte kişiler 3 hafta ile 1 yıl arasında bu aşamayı tamamlar. GAPS’a giriş kısmı kendi içerisinde 6 bölümden oluşur;

1. Ev yapımı probiyotiklerden elde edilen meyve suları, evde yapılan kemik suyu, organik meyve suları tüketilmelidir. Papatya çayları, ballı nane çayı ve zencefil çayları bu aşamada tercih edilmelidir. Pastörize olmayan yoğurt ve kefir gibi besinlerin yanı sıra et, tavuk ve balık yenir.
2. Bir önceki aşamadaki besinlere ek olarak çiğ organik yumurta sarısı, fermente balık ve ev yapımı yağlar kullanılmaktadır. Baharatlar tüketimi yoktur. Tuz ve taze organik yeşillikler yenir.
3. Fındık ezmesi, olgunlaşmış avokado, organik yumurtalar, pişmiş sebzeler ve probiyotik takviyeleri vardır.
4. Bu aşamada kavrulan ya da ızgara edilen etler, soğuk sıkım zeytinyağları, fındık unu ve taze sebze suları tüketimi önemlidir.
5. Çiğ sebzeler, elma suyu, sebze ve meyve suları karıştırılarak alınmalıdır.
6. Meyveler, kurutulmuş meyveler, Hindistan cevizi sütü, tohumlar ve muz bu aşamada yenir.

2. Aşama: Tam GAPS

Eksiksiz GASP olarak da bilinen bu aşamada şu besinlerin daha ağırlıklı olduğu bir beslenme planı oluşturmak gerekir:

• Taze otlarla beslenmiş hayvanlara ait taze et
• Hayvansal yağlar
• Organik yumurtalar
• Kefir
• Ev yapımı yoğurt
• Organik sebzeler
• Lahana turşusu
• Kuruyemişler
• Fındık unu

Tam GAPS sırasında etin meyve ile yenmemesi gerekir. Mümkün olduğunca organik gıdalar tüketmek lazımdır. Her öğünde soğuk sıkım zeytinyağı, hayvansal yağlar ya da kemik suyu az miktarda da olsa içilmelidir.

Fermente gıdalar daha fazla tüketilebileceği gibi hazır gıdalardan kaçınılmalıdır. Tam GAPS 1.5-2 yıl sürecektir.

3. Aşama: GAPS’tan Çıkış

Kişiler 6 ay boyunca normal bağırsak hareketlerine ulaşmışsa ve bağırsak sorunları ortadan kalkmışsa GAPS’tan çıkış aşamasına geçerler. Ayrıca bu aşamada bağırsak toleransını ölçme adına yavaş yavaş glütensiz tahıllar ve patates gibi besinler günlük porsiyonlarda yer alır. Bu nedenle diyetin son aşamasında işlenmiş gıdalar ve rafine şekerden uzak durulması tavsiye edilmektedir.

GAPS diyeti beyin ve bağırsağın koordineli bir şekilde çalıştığı düşüncesinden yola çıkar. Bu yüzden sağlıklı beslenmenin her iki organı da olumlu etkileyeceğini söyler. Özellikle dikkat eksikliği ve otizm gibi rahatsızlıkların tedavisinde destekleyici yöntemlerden biridir. Bağırsak sorunları olan ya da beyin sağlığını güçlendirmek isteyen kişiler de bu diyeti uygular.