Bedensel Belirti ve İlişkili Bozukluklar Nedir?
- Fiziksel belirtilerle ya da sağlıkla ilgili aşırı uğraş olarak tanımlanır.
- Bedensel belirti bozukluğu, hastalık kaygısı bozukluğu ve konversiyon sendromu olarak 3 alt başlıkta incelenmektedir.
Bedensel Belirti Bozukluğunun Klinik Tanımı
Bedensel belirti bozukluğu için 3 temel kriter mevcuttur.
- Bir ya da daha fazla bedensel belirti, günlük yaşamı ciddi şekilde aksaklığa uğratır ya da kişi için rahatsızlık verici olmaktadır.
- Aşırı kaygı, endişe; zamanını ve enerjisini bedensel endişe için harcar
- En az 6 aydır devam etmektedir.
- Bedenlerinin farklı yerlerinde birçok belirti olabilir fakat büyük kısmı ağrı yaşamaktadır.
Bedensel Belirti Bozukluk Tanı Kriterleri (DSM-5)
- Kişide sıkıntı yaratan ve yaşantısını engelleyen en az bir bedensel belirtinin olması.
- Bedensel belirtiler ile ilgili aşırıya kaçan düşünceler, duygular ve davranışlara seyreden, sağlıkla ilgili endişe belirtilerin ciddiyeti ve tıbbi kısmı ile ilgili uygunsuz ve ısrarcı endişelerle aşırı zaman ve enerji harcama durumu
- En az 6 aydır devam ediyor olması
- Ağrı, baskınsa belirtilmeli.
Hastalık Kaygısı Bozukluğunun Klinik Tanımlaması
Hastalık kaygısı bozukluğunun temel özelliği, kişinin herhangi bir bedensel belirtisi olmamasına karşın ciddi bir hastalığa sahip olduğuna dair korkuları ve endişeleridir. Korkulara, aşırı derecede bakım arayışının ve uygun olmayan kaçınma davranışlarının en az 6 ay boyunca eşlik etmesi gerekir. Anksiyete ve duygu durum bozukluğu ile beraber görülmektedir.
Hastalık Kaygısı Bozukluğu Tanı Kriterleri (DSM-5)
- Ciddi bir hastalığa sahip olduğuna ya da olacağına dair yüksek düzeyde kaygı ve meşguliyet.
- Hastalıklarla ilgili davranışlarda aşırılık (Örneğin, hastalık belirtilerini kontrol etmek, güvence aramak) ya da uygun olmayan kaçış (tıbbi tedaviden ya da hasta akrabalardan kaçış)
- Ilımlı bedensel belirtilerden öteye giden bedensel belirtilerin olmaması.
- Başka psikolojik bozukluklarla açıklanamaz.
- Hastalıkla uğraşıp durma süresinin en az 6 aydır devam ediyor olması
Konversiyon Bozukluğunun Klinik Tanımlaması
Konversiyon terimi anksiyete ve psikolojik çatışmaların fiziksel belirtilere dönüştüğünü düşünen Sigmund Freud tarafından ortaya atılmıştır. Konversiyon bozukluğu olan bazı kişiler hallerinden memnun ve rahat görülebilir; birey belirtilerinin stresli olduğu durumlarla da bağlantısı olabileceğini düşünmemektedir. Fakat belirtileri genellikle ergenlikte ya da erken erişkinlikte tipik olarak da ağır bir stresörden sonra gelişmektedir. Bulgular nörolojik bir hasarın olduğuna işaret eder fakat tıbbi testler vücudun organlarının ve sinir sisteminin normal olduğunu göstermektedir.
Ağrıya duyarsızlık ya da duyu yitimi (hissizlik) gelişebilir ve duyum kaybı gözlenebilir. Görme ciddi olarak bozulabilir, birey kısmi ya da tamamen kör olabilir ya da görme alanının tüneldeymiş gibi kısıtlı olduğu ‘’tünel görüşü’’ durumu gerçekleşebilir. Fısıltı sesi haricinde ‘’afoni’’ denilen ses kaybı ve koku duyusunda kayıp olan ‘’anosmi’’ gerçekleşebilir.
Bayılma, sara benzeri nöbet geçirme: genelde kalabalığın olduğu yerlerde bayılma görülür. Hastalar tek başına iken bayılma pek olmaz. Bayılma sırasında Bu hareketlerin nörolojik kökenli hareket bozukluklarından ayrılması gerekir. Ataklar ansızın sona erebilir ancak bir süre sonra ya da daha sonra aynı şekilde ya da farklı bir belirti ile beraber bozukluk geri dönebilmektedir. Konversiyon bozukluğun yaygınlığı %1’den azdır. Kadınlarda erkeklerden daha fazladır
Konversiyon Bozukluğu Tanı Kriterleri (DSM-5)
- Bir ya da daha fazla belirtinin istemli motor ve duyusal fonksiyonları etkilemesi.
- Belirtiler, bilinen herhangi bir tıbbi bozuklukla bağdaşmamaktadır.
- Belirtiler, kişide anlamlı sıkıntıya, işlevsel bozulmaya ya da tıbbi değerlendirmeye neden olmaktadır.
Bedensel Belirtilerin Üzerindeki Farkındalığı Arttıran Nörobiyolojik Yaklaşım ;
Bedensel belirti bozukluğunda en önemli husus vücutta herhangi bir his olmasından çok bazı kişilerin neden bu hislere daha çok dikkat ettiğidir. Bedensel belirti bozukluğunda nörobiyolojik model istenmeyen beden duyumlarına karşı etkinliği artan beyin bölgelerini incelemektedir. Ağrı ve rahatsızlık verici ateş gibi fiziksel duyumlar beyinde anterior insula ve anterior singulat bölgelerinin aktivitelerinde artışa neden olmaktadır. Bu bölgelerin vücut algılarının işlenmesi ile ilgili olan beden duyum korteksi ile de güçlü bir ilişkisi vardır
Bu bölgelerde artan aktivite, bedensel belirtilere olan eğilimdeki artışı ve standart bir ağrılı uyaranın rahatsızlık verici olarak algılanmasındaki etkisini belirler. Bu ise beden duyumlarının rahatsızlık verici olarak algılanmasına neden olan aşırı aktif olan bu beyin bölgelerine sahip bireylerin, bedensel belirtileri ve ağrıyı fark etme ve deneyimleme konusunda neden daha hassas olduklarını açıklamaktadır.
Ağrı ve bedensel belirtilerin anksiyete, depresyon ve stres hormonları ile arttığı bilinmektedir. Depresyon ve anksiyete anterior dingulattaki aktivite ile doğrudan ilişkilidir. Duygusal acı deneyimleri de bu bölgeleri aktivite etmektedir. Fiziksel ve duygusal acı deneyimlerinin bu bölgeyi içermesi belki de duyguların ve depresyonun ağrı yaşantısını açıklamaktadır.
Bedensel Belirtilerin Üzerindeki Farkındalığı ve Sıkıntıları Artıran Bilişsel Davranışsal Faktörler
- Bilişsel davranışçı modeller sağlık durumu üzerindeki aşırı odaklanmaya ve anksiyeteye katkıda bulunan mekanizmaya odaklanmaktadır.
- Bedensel belirti oluştuğunda iki bilişsel değişken önem kazanır: bedensel uyaranlara dikkat ve bu uyaranların yorumlanması
- Belirtilerle ilgili işaretlerin olasılıklarını bireyler gözlerinde fazlasıyla büyütebilmektedir. Olumsuz düşünceler bir kez başladığında ortaya çıkan anksiyete ve kortizol seviyesindeki yükselme bedensel belirtilere yönelik sıkıntıları ateşleyebilmektedir. Kişinin sağlığı ile ilgili aşırı endişeli olma hali önceki tıbbi bulgulara yönelik deneyimlerinden ya da ailenin fiziksel hastalıklara ilişkin yaptığı atıflarla da gelişmiş olabilmektedir
Not :Bahsedilen tedavide ‘’Psikoterapi’’ ve ‘’Antidepresan’’ tedavisi etkin rol oynamaktadır.