Odaklanamama, ilginin çabuk dağılması olarak bilinen
dikkat eksikliği çocuklarda ve yetişkinlerde ortaya çıkabilen nörogelişimsel bir sorundur. Genellikle hiperaktivite bozukluğu ve dürtüsellikle kombine bir şekilde görülen bu rahatsızlık, bireylerin hayatlarını olumsuz yönde etkiler. Tıbbi bir sorun olarak görülen dikkat yetersizliğinin belirtileri doğru bir şekilde takip edildiğinde tedavisi mümkündür.
Tedavi yöntemlerine geçmeden önce bu sorunun ne olduğuna ve neden ortaya çıktığına detaylı bir şekilde bakmak gerekir.
Dikkat Eksikliği Nedir ve Kimleri Etkiler?
Bireylerde ortaya çıkan
dikkat eksikliği dikkatin çok kolay bir şekilde dağılması, konsantre olmakta zorlanma, görev ve sorumluluk alamama, eşya ve durumlara odaklanamama olarak açıklanır. Dikkat yetersizliği olan kişilerde söylenenleri çabuk unutma, dalgınlık, talimatlara uymakta zorlanma gibi belirtiler vardır. Bu durum erkeklerde kızlara göre daha yaygın olarak görülür.
Dikkat eksikliği anne karnında başlayan nörogelişimsel bir bozukluktur. Genellikle doğumdan itibaren hiperaktivite ile kendini gösterir. Ancak sadece dikkat yetersizliği olan bireylerde durumun anlaşılması 6 yaş ve civarı olur. Bunun nedeni ise çocukta ilkokul döneminde derslere olan odaklanamamanın belirgin hale gelmesidir.
Bazı bireylerde odaklanmada zorluk, hafızada tutamama gibi sorunların yoğun bir şekilde yaşanması rahatsızlığın okul öncesi dönemde fark edilmesini sağlar. Dikkat yetersizliği kimi bireylerde çocukluk döneminde fark edilirken kimi bireylerde ise yetişkinlik döneminde dahi etkilerini sürdürür.
Dikkat Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?
Dünya çapında yapılan araştırmalara bakıldığında dikkat eksikliğinin kabul edilen belirli bir nedeni yoktur. Bilim dünyasının bu konuda yaptığı çalışmalar devam etmekle birlikte dikkat yetersizliğinin genetik sorunlara bağlı olduğu düşünülmektedir.
Genetik Sorunlar
Anne ve babadan gelen kromozomların dizilişinde ya da genetik taşıyıcı olma gibi durumlara bağlı olarak bu rahatsızlığın ortaya çıktığı görüşü yaygındır.
Hamilelikte Çevresel Etkenlere Maruz Kalma
Dikkat toplamada oluşan sorunların nedeni olarak hamilelikte radyasyon ve kurşun gibi maddelere maruz kalma durumları değerlendirilmektedir.
Hamilelikte Alkol ve Sigara Kullanımı
Gebelik süreci boyunca alkol ve sigara tüketen annelerin bebekleri üzerinde yapılan araştırmalarda dikkat yetersizliği görülme ihtimalinin arttığına yönelik çalışmalar vardır.
Erken Doğum ve Düşük Doğum Ağırlığı
Tamamen bebeğin gelişimi ile alakalı olan bu tür durumlarda bebekteki beyin gelişiminin sağlıklı bir şekilde tamamlanmaması temel neden olarak kabul edilmektedir.
Toplumda dikkat yetersizliği nedenleri arasında ekrana fazlaca maruz kalma, aşırı şekerli gıdalar tüketme, aileden yoksun büyüme gibi durumlar da sayılmaktadır. Ancak bu tür durumlar bireylerde dikkat sorunlarına neden olmazlar. Sadece kişilerde bulunan dikkat yetersizliğinin belirtilerinin şiddetlenmesine yol açar.
Dikkat Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir ve Nasıl Teşhis Edilir?
Bireylerde zaman zaman dikkatini verememe, yaşananları ya da söylenenleri hatırlayamama gibi durumlar görülür. Bunlar oldukça normaldir ve
dikkat eksikliği kapsamında değerlendirilmez. Ancak dikkat yetersizliği olan bireylerde normal bireylere nazaran daha yoğun ve şiddetli belirtiler meydana gelir. Yaşanan bu belirtiler teşhis koymada önemli bir role sahip olduğu için titizlikle takip edilmelidir.
Dikkatsizlik
Yeterince dikkatini verememe ve ayrıntıları gözden kaçırmak bu rahatsızlığın en önemli belirtilerindedir. Bireyler uzun süren konuşmalara, yazılara yeterince dikkatlerini veremezler. Bu nedenle söyleneni veya yazılanı anlamakta zorlanırlar. Dikkatsizlik nedeniyle sürekli hatalar yaparlar. Basit konularda dahi hatalar yapmaları kaçınılmazdır.
Görev ve Sorumluluk Alamama
Dikkat yetersizliği olan bireyler zayıf bir hafızaya sahip olur. Bu nedenle karşı taraftan gelen talimatları akıllarında tutamazlar. Kısa sürede verilen görevleri unuturlar ve sorumluluk almakta zorlanırlar. Ev işleri, ödevler ve çalışma hayatındaki diğer işlerde yaşadıkları unutkanlık nedeniyle genel bir karmaşa ortamı hâkimdir.
Organizasyon Eksikliği
Dikkat eksikliği sorunu olan bireyler günlük işlerini organize etmekte güçlük çeker. Kişi verilen görevlerin sırasıyla yaparken zorlanır. Arka arkaya verilen sorumluluklarda sıraları değiştirir veya bazılarını atlar. Bu kişiler eşyalarını ve yaşadıkları ortamı düzenli tutmakta da zorlanır. Organizasyon eksikliği zamanı yönetememe olarak da ortaya çıkar. Bireyler zamanı yetiştirmekte zorlandığı gibi son teslim tarihlerini de unutur.
Zihinsel Aktivitelerden Kaçınma
Odaklanamama sorunu olan kişilerde makale veya kitap okuma, seminer veya dersleri dinleme gibi zihinsel aktiviteler oldukça azdır. Rapor hazırlamak, ödev yapmak, sorunları çözmek uzun uğraş gerektirdiğinden bireyler bu işleri yapmak istemez.
Sürekli Eşya Kaybetmek
Dikkat yetersizliği olan kişilerde sıkça rastlanan belirtilerden biri eşyalarını sık sık kaybetmeleridir. Gözlük, silgi, anahtar, kalem, cüzdan, cep telefonu gibi her zaman kullanılan eşyalar farklı ortamlarda unutulabilir.
Unutkanlık
Bireyler zaman zaman yaşadıklarını veya eşyalarını unutabilir. Gayet normal olan bu durum sık bir hal almışsa ve hayatı olumsuz yönde etkiliyorsa dikkat yetersizliğinin belirtileri arasındadır. Ev işlerini unutmak, randevuları veya insanları unutmak bu belirtiyi destekler.
Alakasız Düşünceler
Dikkat yetersizliği olan bireylerin konuşulan konu ile alakası olmayan farklı bir düşünce üzerine yeni bir konu açması muhtemeldir. Çünkü bu kişiler mevcut konuya odaklanamazlar ve akıllarına gelen farklı konularla ilgili fikirlerini söylerler.
Dikkat Eksikliği Teşhisi Nasıl Koyulur?
Çocuklarda ve yetişkinlerde dikkat yetersizliğine dair teşhis koymak için son 6 aylık dönemin değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu değerlendirmede bireyde gözlemlenen ve dikkat yetersizliğini vurgulayan davranışlara yönelik sorular yer alır. Davranışların sıklığı ve şiddetine göre değerlendirme yapmak önemlidir. Bu tür bozukluklarda teşhis koymak adına herhangi bir test yoktur. Bu nedenle doktorun aile bireyleri, öğretmen ve diğer yakınlarla görüşmeler yapması sonucu teşhis koyması mümkün olacaktır.
Dikkat Eksikliği Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Dikkat eksikliği tedavisi genellikle okul döneminde koyulan tanı ile başlar. Ancak bu rahatsızlık bazı bireylerde geç fark edildiğinden dolayı yetişkinlik döneminde tedavi edilmesi gerekir. Dikkat yetersizliğinin tedavisinde ilaçlar ve terapi yöntemleri kullanılır. Hiperaktivite veya dürtüsellik ile görülen rahatsızlıklarda bireyin her yönden daha sakin olmasını sağlamak adına ilaç tedavisi öncelikli hale gelir. Bu yöntemlerin dışında rahatsız olan bireye diyet uygulanabilir ya da takviyeler verilir.
İlaç Tedavisi
Bireylerdeki konsantre olamama sorununu ortadan kaldırmak ve düşünerek karar almasına yardımcı olmak adına ilaç tedavisi uygulanır. Ancak ilaç kullanmak dikkat yetersizliğini tam anlamıyla tedavi etmez. Sadece hastadaki davranışsal anormalliği düzenlemeye yardım eder.
Çocukluk döneminde ilaç tedavisi uygulamasına en ufak dozlarla başlanır. Zamanla çocukta yan etki görülmemesine ve durumunun düzelmesine bağlı olarak ilacın dozu artar. Yetişkinlik döneminde ilaç kullanmak yeterli olmayabilir. Bu nedenle doktor ile farklı tedavi yöntemleri hakkında görüşmek gerekir.
- İlaç tedavisinde çocuğun sadece okul günlerinde ilaç kullanması gerekebilir.
- İlacın dozu düzenli olarak doktor tarafından ayarlanır.
- Yan etkilerin görülmesi halinde ilaç tedavisi bir süre bekler. Gerekli görülmesi halinde farklı ilaçlara geçiş mümkündür.
- İlaçlar belirli bir yaştan sonra kullanıldığı için doktor tarafından verilen ilacın dışına çıkılmamalıdır.
- Terapi ile desteklendiğinde ilaç tedavisi daha başarılı sonuçlar verir.
Terapi Tedavisi
Dikkat eksikliği olan çocuklarda, yetişkinlerde ve gençlerde bu rahatsızlık nedeniyle çeşitli psikolojik sorunlar ortaya çıkar. Kendine güvenmeme, kendini sürekli eleştirme gibi durumlar bu hastalıkta kaçınılmazdır. Terapi tedavisi ise bireylerin hem dikkat sorunlarını ortadan kaldırmak hem de diğer rahatsızlıklarını iyileştirmek adına kullanılır.
Psiko-eğitim
Dikkat eksikliği olan bireylere rahatsızlıkları hakkında bilgi vermek üzere yapılan psiko-eğitimler davranışlarda bilinç kazanmayı sağlar. Kişiler yaşadıkları farklılıkları bilerek rahatsızlıklarının tedavisini daha kolay bir şekilde yürütür. Dikkat sorunu yaşayan her yaştan birey psiko-eğitim alma şansına sahiptir.
Sosyal Beceri Eğitimi
Dikkat yetersizliği olan bireylerde yaşanan en büyük sorun sosyal beceri geliştirememe durumudur. Özel hayattan iş hayatına kadar her alanda etkisini gösteren bu rahatsızlık için sosyal beceri kazandırma çalışmalarının olumlu katkıları vardır. Kişi bu eğitimle davranışları ve davranışlarının neden olduğu sorunları görür. Sosyal anlamda neler yapacağını öğrenir.
Ebeveyn Programları
Çocuğunda veya yakınında dikkat yetersizliği tanısı alan bireyler ebeveyn eğitim ve öğretim programlarına katılım sağlar. Bu programlar dikkati toplama ve uzun süre odaklanmaya yönelik oyunlar, yöntemler hakkında bilgi verir.
Davranış Terapisi
Ödül- ceza ikileminde bireyde istenen davranışlar geliştirmeye yönelik olarak hazırlanan terapidir. Bu terapiyi aile, öğretmen ve yakınlar devam ettirir. Birey istendik davranışlar gösterdiğinde ödül alarak bu davranışa meyilli hale gelir. Çocuklarda istendik davranışlara yapılan en ufak bir yönelimin dahi pekiştireçlerle desteklenmesi önemlidir.
Diyet ve Takviyeler
Dikkat yetersizliği üzerinde yapılan araştırmalarda bazı besinlerin bu rahatsızlığı tetiklediği görülmüştür. Sağlıklı bir beslenme programı oluşturma ve
dengeli beslenme dikkati odaklama konusunda destekleyici bir önlemdir. Bunun yanı sıra omega-3 ve omega-6 gibi takviyelerin dikkat süresini uzatmada etkili olduğu düşünülmektedir.
Tedavi yöntemleri bu şekilde olan dikkat yetersizliği sorununun gündelik yaşamı etkilememesi için bu rahatsızlıkla başa çıkma yollarını öğrenmek gerekir.
Dikkat Eksikliği ile Başa Çıkmanın Yolları Nelerdir?
Hayatın hemen her alanını olumsuz yönde etkileyen
dikkat eksikliği ile başa çıkmak için bireyin yaşamında bazı değişikliklere gitmek gerekir;
- Dikkatini toplayamayan bireyler için günlük planlar oluşturmak lazımdır. Yapılacaklar listesi, alınacaklar listesi gibi çalışmalar dikkat dağılsa bile kişiye yardımcı olur.
- Çocuklardaki odaklanma ve davranış sorununu önlemek adına teşvik planları hazırlamak faydalıdır. Çocuğa sergilediği davranışların sonunda elde edeceği ödüller söylenerek odaklanması sağlanır.
- Çocuklar dikkat yetersizliğine bağlı olarak hayal kırıklığı, gereğinden fazla özeleştiri, özgüven kaybı gibi sorunlar yaşar. Böyle durumlar çevre tarafından fark edildiğinde çocuğu sorunla baş başa bırakmak yerine dikkat farklı yöne çekilmelidir.
- Odaklanmada etkili olan faktörlerden biri uyku kalitesidir. Çocuğunuzun veya yetişkin bir bireyin dikkat sorununu çözmek adına uyku rutinleri oluşturmasını sağlamalısınız. Günlük yetersiz uyku odaklanmada büyük sorunlar doğurur.
- Çocuklarda ve yetişkinlerde dikkati toplamak adına verilen talimatların kısa olması, işlerin liste halinde sunulması fayda sağlar. Aynı zamanda sosyal ilişkilerde kısa ve öz görüşmeler yapmak da özgüven kazanmaya yardımcı olur.
- Sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz yapmak dikkat yetersizliği ile başa çıkmada etkili yöntemlerdir.
Dikkat eksikliği bireyin kendini olaylara ya da durumlara odaklayamamasıdır. Bu rahatsızlığa sahip bireyler konuşulan konulara konsantre olma konusunda zorlanır, sorumluluk almaz ve eşyaları kaybetme gibi farklı belirtiler gösterir. Bir kişi dikkat eksikliği sorunu varsa ilaç tedavisi, terapi ile tedavi ve diyet/ takviye şeklinde yöntemlere başvurur. Ayrıca gündelik hayatı kolaylaştıracak başa çıkma yollarından faydalanma seçeneği de vardır
.
